Home Dossiers Burgerparticipatie
This page as PDF

Burgerparticipatie

Verantwoordelijkheden en wettelijke bepalingen

Alle bestuursorganen in Nederland – dus ook gemeentebesturen – zijn verplicht bij het nemen van besluiten belanghebbenden te betrekken. Dit ‘recht op burgerparticipatie’ ligt vast in de Grondwet, de Kieswet, de Algemene wet bestuursrecht en de Gemeente- en Provinciewet. Sinds 1 januari 1994 moeten gemeenten volgens artikel 150 van de Gemeentewet een inspraakverordening hebben.

In oktober 2019 kondigde minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan artikel 150 van de Gemeentewet zodanig te wijzigen, dat voor gemeenten niet langer een ‘inspraakverordening’, maar een ‘participatieverordening’ verplicht is. Daarmee wil de minister de betrokkenheid van inwoners vergroten bij het bepalen, uitvoeren en evalueren van het beleid van de gemeente. Zij zal hier een wetsvoorstel voor indienen, met daarin ook het ‘Right to Challenge’. Via dit ‘uitdaagrecht’ kunnen inwoners bij de gemeente een verzoek indienen om bepaalde gemeentelijke taken – eventueel met bijbehorend budget – over te nemen als ze denken het slimmer, beter, goedkoper of anders te kunnen doen. Om participatie van burgers te vergroten, hebben sommige gemeenten een ‘referendumverordening’ of een ‘verordening burgerinitiatief’.

Daarnaast speelt ‘burgerparticipatie’ een rol in meer specifieke wetgeving, bijvoorbeeld in de Omgevingswet die op 1 januari 2021 van kracht wordt. Die heeft als uitgangspunt dat inwoners, ondernemers en de gemeente samen hun leefomgeving ontwerpen. Dat vraagt dus om actieve deelname van inwoners. In de Omgevingswet en het Omgevingsbesluit staan regels om die participatie goed van de grond te laten komen.

 

Nederlands Juristenblad: burgerparticipatie in wetgeving Gemeentewet: artikel 150 gaat over participatie Participatie in de Omgevingswet Brief minister Ollongren over participatie en Right to Challenge Algemene informatie over Right to Challenge Gemeente Weesp: voorbeeld van een referendumverordening

Achtergrondinformatie

In de jaren 70 van de vorige eeuw werd het instrument ‘inspraak’ geïntroduceerd als manier om participatie van inwoners te vergroten en de kloof tussen overheid en burgers te verkleinen. Sindsdien is er veel veranderd. Enerzijds zijn burgers mondiger en hebben zij veel meer mogelijkheden en kanalen om hun stem actief te laten horen, anderzijds verwacht de overheid ook steeds vaker actieve participatie van burgers bij het oplossen van grote maatschappelijke opgaven als de energietransitie of de  inrichting van de omgeving.

Gemeenten experimenteren veel op het gebied van burgerparticipatie. De nadruk ligt tegenwoordig meer op ‘meedoen’ dan op ‘meepraten’. Toch verkleinen de groeiende mogelijkheden niet de kloof tussen inwoners die wél en die niet participeren. Degenen die de mogelijkheden benutten, zijn vaak de mensen die al actief meedoen in de samenleving (‘participatieparadox’).

Hoe organiseer je burgerparticipatie in je gemeente nu zo effectief mogelijk? Dat hangt af van veel factoren. Wil je inwoners laten meepraten of meedoen in de voorbereiding, de uitvoering of de evaluatie van beleid? Bij wat voor project of dossier wil je hen betrekken? Hebben zij zelf een initiatief ingediend of vraag je hen mee te doen? Wil je hen – volgens de oplopende treden van de ‘participatieladder’- informeren, raadplegen, laten adviseren, coproduceren of zelfs meebeslissen? Goedwerkende burgerparticipatie vraagt om maatwerk. De websites hieronder bieden achtergrondinformatie en tips om dat succesvol te laten verlopen.

En wat betekent burgerparticipatie voor je rol als raadslid? Jij bent toch democratisch gekozen om de inwoners van je gemeente te vertegenwoordigen, de kaders van het beleid te bepalen en het gemeentebestuur te controleren? Als gemeente moet je je ervan  bewust zijn, dat meer invloed voor burgers ten koste kan gaan van invloed van raadsleden. Dat hoeft niet per se, maar dan moet je in je gemeente wel goede spelregels en kaders hebben voor participatie. De gemeenteraad kan een belangrijke rol spelen in het bepalen – en in de gaten houden – van die regels en kaders. Je kunt ook keuzes maken: bepaal op welke terreinen je als raad zelf invloedrijk wilt zijn, dan kun je op gebieden waar je dat minder essentieel vindt, accepteren dat burgers meer directe invloed hebben. Het rapport ‘Raad in beraad’ geeft daar bijvoorbeeld aanbevelingen voor.

Kennisplatform voor versterking en vernieuwing van de lokale democratie en het lokaal bestuur Raad in Beraad’: aanbevelingen voor een krachtige raad in nieuwe verhoudingen Rapport ‘Raadswerk is maatwerk’ over relatie raad en burgerparticipatie Brochure van ProDemos over de ‘Doe-democratie’

Tools en leeromgeving

 

Inspiratie en praktijkvoorbeelden