Circulaire economie

Waar gaat het over?

Nederland wil in 2050 grondstoffen steeds opnieuw gebruiken en geen afval meer produceren. Gemeenten dragen hieraan bij door duurzaam in te kopen en afval te scheiden.

Verantwoordelijkheden en wettelijke bepalingen

Landelijk is afgesproken dat Nederland in 2050 100 procent circulair moet zijn. Dat betekent dat we grondstoffen steeds opnieuw gebruiken en geen afval meer produceren. In het programma Nederland Circulair in 2050 omschreef het Rijk in 2016 hoe we zuiniger en slimmer met grondstoffen, producten en diensten kunnen omgaan. Het Uitvoeringsprogramma circulaire economie laat jaarlijks zien hoe het ervoor staat en welke nieuwe activiteiten zijn gestart.

Gemeenten produceren zelf geen grondstoffen. Ze verwerken wel afval en kopen grondstoffen en diensten in. In het Grondstoffenakkoord (2017) hebben gemeenten uitgesproken anders met grondstoffen om te gaan en afval meer te scheiden en hergebruiken.

Gemeenten zijn op grond van de Wet Milieubeheer (Omgevingswet) verantwoordelijk voor afvalinzameling. Hoe het afval wordt ingezameld, beschrijft de gemeente meestal in een Grondstoffenplan. De gemeenteraad stelt dat vast. De raad besluit ook over de afvalstoffenverordening, waarin de regels voor inzameling zijn opgenomen. Sinds 1 juli 2020 zijn gemeenten wettelijk verplicht om groenten-, fruit- en tuinafval (gft), papier, metaal, kunststof, glas en elektronische apparatuur gescheiden in te zamelen (Besluit gescheiden inzameling huishoudelijke afvalstoffen). Voor textiel en gevaarlijke stoffen gaat die verplichting in 2025 in. Op het Besluit zijn enkele uitzonderingen mogelijk, bijvoorbeeld wanneer gescheiden inzameling technisch niet haalbaar of buitensporig duur is. Het doel is dat gemeenten in 2025 per inwoner per jaar nog maar 30 kilo aan grof en fijn restafval inzamelen (159 kg in 2020).

De meeste gemeenten hebben voor de inkoop, waarmee tientallen miljoenen gemoeid zijn, het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) ondertekend. Behalve sociale of duurzaamheidseisen, kan de raad eisen voor circulair werken opnemen in bijvoorbeeld een Woonvisie, Economische visie of Omgevingsvisie.

Gemeenten kunnen bouwcombinaties vragen materialen te scheiden op de bouwplaats, of voor nieuwe gebouwen materialenpaspoorten bij te houden. Dat kan via Madaster, het kadaster voor materialen. In dit online platform worden gebouwen geregistreerd inclusief de materialen en producten die zich er in bevinden. Dat maakt hergebruik en slim ontwerpen makkelijker.

In de openbare ruimte bestaan voorbeelden van verkeersborden van natuurlijke grondstoffen als bereklauw of hennep of van circulaire straatstenen van hergebruikt beton en olifantsgras. Om hergebruik van grondstoffen en materialen (kringloop) optimaal te organiseren, werken gemeenten vaak regionaal samen, bijvoorbeeld in Green Deals of Regio Deals met het Rijk. Schaalvergroting kan tot versnelling leiden.

Een gemeente kan inwoners en maatschappelijke organisaties ook stimuleren. Bijvoorbeeld door gescheiden inzameling door sportverenigingen en scholen te organiseren. De raad kan besluiten maatschappelijke initiatieven te ondersteunen zoals Repair café’s of Opschoondagen. De raad kan via vergunningen aandringen op duurzaamheidscriteria bij evenementen, zoals gebruik van hard cups met statiegeld of circulair verpakkingsmateriaal. Ook initiatieven van bedrijven voor hergebruik van reststoffen kan de gemeente faciliteren en versterken.

Het Rijksbrede programma Nederland Circulair (2016) is de gids voor de overgang naar een circulaire economie Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie 2021-2023 Het Grondstoffenakkoord Besluit gescheiden inzameling huishoudelijke afvalstoffen Benchmark huishoudelijk afval Nationaal Plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2021-2025

Achtergrond

Nederland wil anders omgaan met de grondstoffen die we nu en in de toekomst gebruiken. Het doel van Nederland Circulair in 2050 is onder meer om minder afhankelijk te zijn van andere landen voor de beschikbaarheid van grondstoffen (olie, mineralen) en milieuvervuiling te verminderen. Bovendien kan een circulaire economie positief bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelen, zoals vermindering van de CO2-uitstoot.

Het idee van de circulaire economie is om grondstoffen zuiniger en efficiënter te gebruiken en nieuwe grondstoffen duurzaam en hernieuwbaar te produceren. Bovendien moeten producten voortaan zo (circulair) worden ontworpen dat ze, eenmaal ‘verbruikt’, als basis (secundaire grondstof) kunnen dienen voor een nieuw product. Volgens het Rijksprogramma moeten we in 2030 de helft minder gebruik maken van primaire, natuurlijke grondstoffen als olie en mineralen.

Dat moet volgens het Rijk vooral gebeuren in vijf sectoren. Daarvoor zijn de transitieagenda’s Kunststoffen, Consumptiegoederen, Maakindustrie, Bouw en Biomassa en Voedsel bepaald. Het gaat om sectoren en ketens die enerzijds belangrijk zijn voor onze economie en anderzijds het milieu relatief meer belasten. De bouwsector neemt 50 procent van het grondstoffenverbruik in Nederland voor zijn rekening en is in gemeenten de grootste afvalveroorzaker.

Zuiniger en slimmer gebruik van grondstoffen moet tot minder restafval leiden. Betere beheersing van de afvalstromen is ook financieel interessant voor gemeenten, omdat het Rijk de belasting op restafval de komende jaren laat stijgen. Grondstoffen die worden ingezameld voor hergebruik, leveren geld op. Daarmee kunnen gemeenten de afvalstoffenheffing betaalbaar houden voor hun inwoners.

Hoewel gemeenten van alles doen om afvalstromen gescheiden in te zamelen, blijkt een groot deel niet geschikt voor hergebruik. De VNG dringt er daarom op aan bij het Rijk om de verantwoordelijkheid van producenten te vergroten. Zij moeten meer geprikkeld worden om bij ontwerp van nieuwe producten rekening te houden met hergebruik. Een voorbeeld hiervan zijn verpakkingen. Sinds juli 2021 is op kleine plastic flessen al statiegeld ingevoerd. Als lid van de Statiegeldalliantie heeft een ruime meerderheid van de Nederlandse gemeenten zich hiervoor sterk gemaakt. Per 31 december 2022 komt er ook statiegeld op metalen drankverpakking.

Concretisering doelen circulaire economie (juli 2021) TNO heeft de bijdrage van een circulaire economie aan de CO2-reductie in kaart gebracht Informatie van de VNG over Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Expertisecentrum Aanbesteden PIANOo geeft uitleg over circulariteit binnen het MVI

Tools voor raadsleden

Wegwijzer over afvalverwerking voor gemeenten

Ik wil circulair inkopen is een platform dat helpt bij het circulair inrichten van hun inkoopproces en circulair opdrachtgeverschap

Handleiding Planregels om circulair te bouwen voor gemeenten

Tips voor communicatie over afvalscheiding

Inspiratie en praktijkvoorbeelden

Cirkelstad is een beweging van publieke en private partijen op zoek naar oplossingen voor reststromen

Praktijkvoorbeelden Circulair Inkopen

Een inspiratiesheet voor gemeenten over de verbinding tussen Omgevingswet, economie en circulariteit (Platform31)

Nederland wil in 2050 grondstoffen steeds opnieuw gebruiken en geen afval meer produceren. Gemeenten dragen hieraan bij door duurzaam in te kopen en afval te scheiden. doet binnen het Europese CityLoops project extra inspanningen voor bouw- en sloopafval en biologisch afval.