Home Dossiers Locaties opvang asielzoekers
This page as PDF

Locaties opvang asielzoekers

Waar gaat het over?

Gemeenten spelen een cruciale rol in de opvang van asielzoekers. Zoveel mogelijk vrijwillig, maar het Rijk werkt aan een ‘spreidingswet’ om hen hiertoe, indien nodig, te kunnen verplichten.

Verantwoordelijkheden en wettelijke bepalingen

Internationale verdragen beschermen mensen die huis en haard verlaten op de vlucht voor bijvoorbeeld vervolging of oorlog. Op basis van die verdragen is Nederland verplicht vluchtelingen op te vangen. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) organiseert die opvang.
Nederland vangt ook alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) op die asiel aanvragen. Zowel het COA als de voogdijinstelling Nidos zijn hiervoor verantwoordelijk. De amv’s komen via een procesopvanglocatie (locaties in de buurt van een IND-kantoor waar asielzoekers de asielprocedure doorlopen) uiteindelijk in een opvanggezin (tot 15 jaar) of in een kleinschalige opvang- of woonvoorziening, gelegen bij een azc (vanaf 17,5 jaar) of elders.

Voor de opvang van beide groepen zoekt het COA locaties in Nederlandse gemeenten. Provincie, VNG, Veiligheidsregio’s en COA praten aan de Provinciale Regietafel over een verdeling van die plekken. De gemeente zoekt vervolgens een locatie binnen haar grenzen. Het college van B&W doet er goed aan met de raad te overleggen over de vraag of de gemeente wil meewerken aan opvang, voor hoeveel asielzoekers ze dat wil doen, en welke locaties mogelijk geschikt zijn. College en raad kunnen bepalen of de keuze in een raadbesluit wordt vastgelegd.

Formeel kan het college echter zonder tussenkomst van de raad een (bestuurlijke) overeenkomst tekenen met het COA voor tijdelijke huisvesting van asielzoekers. Omdat de huisvesting van tientallen tot honderd asielzoekers ingrijpende maatschappelijke gevolgen heeft voor de gemeente en haar inwoners, eist de Gemeentewet (art. 169, lid 4) dat het college de raad uitgebreid hierover inlicht.

Provincies en gemeenten realiseren op deze manier te weinig opvangplekken voor asielzoekers. Daarom bereidt het kabinet een wet voor die gemeenten hiertoe, indien nodig, kan verplichten. Doel van deze ‘spreidingswet’ is te zorgen voor meer opvangplekken en voor betere spreiding over het land. Het is de bedoeling dat die wet begin 2023 van kracht wordt.

Sinds voorjaar 2022 hebben gemeenten ook de taak om de opvang van ontheemden uit Oekraïne te regelen. Het Rijk heeft deze wettelijke taak via het noodrecht aan burgemeesters toebedeeld. Oekraïners hoeven geen asiel aan te vragen en genieten meer rechten (zorg, onderwijs, werk) op grond van de Europese richtlijn Tijdelijke Bescherming. Deze richtlijn is geldig tot maart 2023 en kan twee keer met maximaal een jaar worden verlengd.

Bij de opvang van asielzoekers en Oekraïense ontheemden ligt de bevoegdheid bij de Veiligheidsregio en de burgemeester (als gemeentelijk vertegenwoordiger in de Veiligheidsregio).
De raad heeft er recht op snel en goed door de burgemeester geïnformeerd te worden en kan op elk moment om informatie vragen en een debat voeren in de raad.

Het kan zijn dat een mogelijke locatie voor opvang van asielzoekers niet strookt met het heersende bestemmingsplan, bijvoorbeeld omdat het gebruik afwijkt of het (nieuwe) gebouw niet past. De raad gaat over wijziging of vaststelling van een bestemmingsplan. Maar in bepaalde situaties kan het college, op grond van een goede ruimtelijke onderbouwing, zelf beslissen (tijdelijk) af te wijken van het bestemmingsplan. Soms is dan een verklaring van geen bedenkingen van de raad nodig.

Het COA en de gemeente maken hun wettelijke verantwoordelijkheden ten opzichte van elkaar inzichtelijk in een bestuurlijke overeenkomst. Het COA is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het reilen en zeilen in een opvangcentrum, dus ook voor de veiligheid daarbinnen. Incidenten meldt het COA eerst bij de politie en indien nodig bij de burgemeester, die verantwoordelijk is voor openbare orde en veiligheid. De gemeente moet ervoor zorgen dat leerplichtige kinderen naar school kunnen.

Regeling opvang asielzoekers Actuele informatie Rijksoverheid over asielbeleid De VNG en het COA hebben voor gemeenten een model-Bestuursovereenkomst ontwikkeld voor de vestiging van een opvanglocatie voor asielzoekers. Uitleg van de VNG over besluitvorming rond opvang in een gemeente Toelichting Rijksoverheid over inzet van noodrecht bij opvang Oekraïners Uitleg van de Rijksoverheid over het voornemen van het kabinet om gemeenten wettelijk te kunnen dwingen opvangplekken voor asielzoekers te organiseren Kamerbrief over Wetsvoorstel gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen

Achtergrondinformatie

De instroom van asielzoekers is moeilijk te voorspellen. De behoefte aan opvangplekken verandert steeds. Soms staan locaties een tijdje leeg. Ook verdwijnen opvangplekken wel eens, omdat (huur)overeenkomsten van het COA met gemeenten of verhuurders aflopen. Het aantal asielzoekers in Nederland neemt sinds 2021 weer geleidelijk toe.

Tegelijkertijd wonen veel asielzoekers met een verblijfsvergunning langer in een asielzoekerscentrum dan de bedoeling is. Gemeenten moeten een woning voor hen regelen, maar kampen zelf met een groot tekort aan (sociale) huurwoningen. Bovendien kregen gemeenten in het voorjaar van 2022 ook de taak om zo’n 75.000 Oekraïners op te vangen.

De meeste asielzoekers die in Nederland aankomen, gaan eerst naar het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in Ter Apel. Een toenemend aantal asielzoekers, minder opvangplekken en geringe doorstroming van statushouders (asielzoekers met een verblijfsvergunning) naar gemeenten, hebben bijgedragen aan problemen in dat aanmeldcentrum. Nederland kreeg internationale kritiek op de behandeling van asielzoekers. Zo brachten in het voorjaar van 2022 tientallen mensen wekenlang de nacht buiten door. Onder hen ook minderjarige alleenstaande vreemdelingen (amv’s).

Naar aanleiding daarvan besloot het kabinet in juni 2022 de asielopvang tot nationale crisis uit te roepen. Een nationale crisisstructuur beoogt dat de overheid snel en slagvaardig kan handelen, zowel bestuurlijk als uitvoerend. Zo wordt gewerkt aan de ‘spreidingswet’ die gemeenten kan verplichten om opvang te organiseren. Mogelijk krijgen op grond daarvan gemeenten die extra opvangplekken realiseren, een financieel voordeel.

Het COA onderscheidt drie soorten opvang:
– tijdelijke opvang, zoals in recreatieparken, met een redelijk voorzieningenniveau;
– noodopvang met lager voorzieningenniveau, zoals in evenementenhallen;
– crisisopvang in bijvoorbeeld sporthallen, die ook bij incidenten of rampen worden gebruikt.

Voor deze soorten opvang en voor procesopvanglocaties (50-80 personen) en eengezinswoningen voor amv’ers, doet het Rijk een beroep op gemeenten. COA, Veiligheidsregio’s, IPO, VNG en IND werken nauw samen aan de opvang van asielzoekers en doorstroming van statushouders naar gemeenten. Soms hebben gemeenten zelf locaties op het oog, soms kloppen vastgoedeigenaren aan bij het COA. Het COA overlegt met de gemeente over de meest geschikte plek en doet dan een formeel verzoek. De gemeente neemt vervolgens de regie over de communicatie binnen de gemeente en belegt bijvoorbeeld een raadsinformatieavond en/of bewonersbijeenkomst.

In een bestuursovereenkomst maken het COA en de gemeente afspraken over onder meer de locatie, het type opvang, het aantal bewoners, de duur. Ook leggen zij vast hoeveel geld de gemeente krijgt uit het Faciliteitenbesluit. In dat besluit zijn de financiële regelingen vastgelegd voor gemeenten met een opvang voor asielzoekers. Zo krijgen gemeenten vergoedingen voor onder meer het aantal asielzoekers, maar ook voor vrijwilligersgroepen en communicatie.
Afhankelijk van de plaats kan het een half jaar tot twee jaar duren voordat een opvangcentrum gerealiseerd is.

Nog lang niet alle gemeenten geven gehoor aan de oproep van het Rijk om opvang van asielzoekers te bieden. Sommige gemeenten zien op tegen de maatschappelijke gevolgen ervan. Maar het opvangen van asielzoekers kan gemeenten ook voordelen bieden. Een asielzoekerscentrum is een bedrijf in het klein. Het biedt werkgelegenheid, en de bewoners zorgen voor extra klandizie voor lokale winkeliers. Volgens het COA kan een opvang de gemeente maatschappelijke meerwaarde bieden. Het kan een plek voor ontmoeting zijn, maatschappelijk vastgoed kan worden behouden en de samenhang tussen inwoners die zich actief inzetten als vrijwilligers, wordt versterkt.

VNG-overzicht van de gemeentelijke opgave van asiel tot en met integratie (zomer 2022) Brief van het kabinet aan gemeenten inzake opvang alleenstaande minderjarige vreemdelingen COA over de samenwerking met gemeenten bij de opvang van asielzoekers COA over soorten kortdurende opvang Faciliteitenbesluit over financiële vergoedingen voor gemeenten met asielopvang Informatie Rijksoverheid over voordelen opvang asielzoekers voor gemeenten

Tools voor raadsleden

VNG-Wegwijzer asielopvang en huisvesting

Uitleg door COA over vergoedingen aan gemeente voor opvangvoorzieningen

Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners van de Rijksoverheid


Inspiratie en praktijkvoorbeelden

De VNG legt uit hoe het proces tot de realisatie van een opvanglocatie eruit ziet

De Rijksoverheid heeft talloze voorbeelden van flexibele opvang in diverse gemeenten verzameld in de Handreiking Flexibele opvang… Hoe werkt dat?

Zeven gemeenten in de Achterhoek hebben de krachten gebundeld voor een integrale aanpak van de opvang van asielzoekers en huisvesting van statushouders (Kennisdossier Platform31)

Gemeente Breda tekent bij voor opvang van amv’s in voormalige Koepelgevangenis

Kennisdossier Platform31 over effectieve bewonersbijeenkomsten