Maatschappelijke opvang/Daklozenopvang
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het aantal (geregistreerde) daklozen in Nederland de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld – naar bijna 40.000. In het najaar van 2019 ontving het kabinet diverse brandbrieven over deze toename, onder andere van de G4, de VNG en van de Nationale ombudsman. Zij vragen hierin om een landelijke aanpak van een aantal knelpunten, zoals het gebrek aan beschikbare en betaalbare woningen (zie ook Achtergrondinformatie). Het kabinet heeft aangegeven in het voorjaar van 2020 een overkoepelend plan van aanpak op te stellen om dak- en thuisloosheid terug te dringen. In het voorjaar kondigde staatssecretaris Blokhuis (VWS) al een driejarig Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren aan.
Verantwoordelijkheden en wettelijke bepalingen
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het aanbieden van maatschappelijke opvang (mo) en beschermd wonen (bw) volgens de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo 2015). Deze voorzieningen zijn bestemd voor mensen die niet (voldoende) zelfredzaam zijn. Centrumgemeenten zijn financieel verantwoordelijk (budgethouder) voor deze voorzieningen in de regiogemeenten.
Doordecentralisatie
Rijk en gemeenten werken aan een plan voor doordecentralisatie van maatschappelijke opvang (mo) en beschermd wonen (bw). Dit betekent dat deze zorg uiteindelijk een taak wordt van álle gemeenten in plaats van alleen de centrumgemeenten. Hiertoe komt er een nieuwe verdeling van het beschikbare geld. Voor beschermd wonen is dit procesplan inmiddels klaar.
Daklozenloket
De meeste centrumgemeenten hebben een speciaal (fysiek) loket voor kwetsbare doelgroepen, zoals de BCT in Haarlem. Hier kunnen dak- en thuislozen terecht voor het aanvragen van een briefadres, een (daklozen)uitkering en toegang tot schuldhulpverlening en maatschappelijke opvang. Gemeenten werken met veel verschillende aanbieders samen om deze opvang te kunnen leveren. Instellingen voor maatschappelijke opvang worden landelijk vertegenwoordigd door Valente (voorheen: Federatie Opvang.
Toegankelijkheid
Met name grotere gemeenten worstelen met de landelijke toegankelijkheid van de opvang, die is vastgelegd in de Wmo 2015. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt bijvoorbeeld dat eerste opvang regelmatig wordt geweigerd omdat de dakloze geen ‘regiobinding’ heeft. Recent onderzoek in opdracht van het Ministerie van VWS bevestigt deze bevindingen en stelt dat “de beleidstheorie achter de landelijke toegankelijkheid botst met de werkpraktijk die zich laat kenmerken door een grote druk op de capaciteit”. [In bijlage A (pagina 74) van dit onderzoek leest u wie rechthebbend is als het gaat om maatschappelijke opvang. NB: sinds 2019 kunnen illegaal in Nederland verblijvende daklozen – onder voorwaarden – terecht in een Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV) . De gemeentelijke bed-bad-broodregelingen worden evenredig afgebouwd.]