Home Dossiers Ondermijnende criminaliteit
This page as PDF

Ondermijnende criminaliteit

Gemeenten krijgen soms te maken met ondermijning. Wat is dat en wat kun je ertegen doen?

Verantwoordelijkheden en wettelijke bepalingen

Criminelen maken steeds vaker gebruik van diensten van de bovenwereld. Dit zorgt voor ondermijning: de boven- en onderwereld raken met elkaar verweven. Daardoor neemt de invloed van georganiseerde criminaliteit op onze samenleving toe en komt onze rechtsorde onder druk te staan. Ondermijning kan op veel verschillende manieren voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan een kapperszaak of massagesalon met een hoge omzet, terwijl er nooit klanten komen. Aan een vastgoedondernemer die veel panden bezit, maar geen personeel heeft. Bungalowparken die onder de dekmantel van recreatie misbruikt worden voor drugshandel, illegale prostitutie of andere misdrijven. Horecabedrijven die worden gebruikt voor het witwassen van crimineel geld etc.

Gemeenten kunnen ondermijnende criminaliteit op verschillende manieren bestrijden. Zo biedt de Wet Bevordering Integriteitsbeoordelingen door het Openbaar Bestuur (Bibob) een gemeente de mogelijkheid een gevraagde vergunning of aanvraag voor subsidie te weigeren of in te trekken als twijfel bestaat over de integriteit van een betrokkene. Je moet dan aannemelijk kunnen maken dat er risico’s zijn op het gebied van witwassen van crimineel geld of mogelijk strafbare feiten. Bijvoorbeeld omdat de aanvrager van de vergunning eerder bij malafide praktijken betrokken is geweest of omdat er sprake is van crimineel geld. Op basis van de Wet Bibob kun je de gevraagde vergunning toetsen. Het Landelijke Bureau Bibob kan gemeenten daarbij ondersteunen.

De tien RIEC’s (Regionaal Informatie en Expertise Centrum) en het LIEC (Landelijk Informatie Expertise Centrum) helpen overheidsdiensten om criminele ondermijning van de samenleving te stoppen. Zij verbinden informatie, expertise en krachten van de verschillende overheidsinstanties met elkaar en ondersteunen gemeenten.

In de Opiumwet is geregeld dat een burgemeester een pand kan sluiten als daar een handelshoeveelheid drugs – dus meer dan voor eigen gebruik bestemd – aanwezig is.

Het wetsvoorstel Gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden maakt de uitwisseling van gegevens makkelijker. Zo kunnen lokale besturen eenvoudiger samenwerken met de politie en het Openbaar Ministerie (OM).

Informatie van de Rijksoverheid over ondermijning Wet Bibob Opiumwet Wetsvoorstel gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden Gezamenlijke aanpak ondermijning Versterking strafrechtelijke aanpak ondermijning

Achtergrondinformatie

Ondermijning kan voor problemen zorgen in veel verschillende sectoren. Ondermijnende criminaliteit kan zelfs ontwrichting van de (lokale) samenleving tot gevolg hebben. In sommige gevallen schuift ondermijning door naar het gemeentebestuur in de vorm van afpersing of door de aanstelling van niet-integere personen op een bestuurlijke functie. Het weren van deze personen uit het lokale bestuur is dan ook cruciaal. Politieke partijen kunnen daaraan bijdragen door bij hun werving en selectie van kandidaat-raadsleden en kandidaat-wethouders integriteit en weerbaarheid een belangrijke plek te geven. Een eerste vereiste voor een succesvolle aanpak van ondermijning is immers een integer en weerbaar lokaal bestuur, volksvertegenwoordiging en ambtenarenapparaat.

Omdat ondermijning een breed probleem is op lokaal niveau, ligt de nadruk op goede samenwerking tussen burgemeesters, de politie en het Openbaar Ministerie. Burgemeesters spelen in deze samenwerking een belangrijke rol, zij hebben namelijk veel bevoegdheden. Denk bijvoorbeeld aan het intrekken van vergunningen, het plaatsen van camera’s en het aanwijzen van een risicoveiligheidsgebied.

Het Netwerk weerbaar Bestuur – waarin de rijksoverheid, politieke partijen, diverse verenigingen en organisaties samenwerken – spant zich gezamenlijk in voor een weerbaar bestuur waarin politieke ambtsdragers hun ambt veilig en integer uit kunnen oefenen. Ook op de website politieke ambtsdragers vind je veel informatie en instrumenten gericht op het tegengaan van ondermijning.

Informatie van de VNG over ondermijning Informatie van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden over omgaan met agressie, intimidatie en geweld

Tools en leeromgeving

Het Kennisplatform Ondermijning – een initiatief van het Rijk, RIEC en LIEC – bevat uitgebreide informatie over ondermijning en de aanpak ervan.

De Leidraad Veilig Bestuur biedt een overzicht van welke producten en diensten er zijn om je organisatie weerbaarder te maken tegen intimidatie en ondermijning.

De Toolkit Democratische Weerbaarheid helpt volksvertegenwoordigers om zicht te krijgen op risico’s in hun eigen functioneren en binnen de gemeente rond integriteit en ondermijning.

De app Ondermijning maakt je bewust van ondermijning. De app is in samenwerking ontwikkeld door RIEC-LIEC, de ministeries van J&V en BZK en het Aanjaagteam Ondermijning (ATO).

Inspiratie en praktijkvoorbeelden

Op de site van de Rijksoverheid vind je een aantal video’s met praktijkvoorbeelden van een aanpak van ondermijning.

De gemeente Rijswijk roept inwoners en bedrijven op zich bewust te zijn van verdachte situaties en die te melden.

De gemeente Amsterdam pakt vormen van ondermijning bestuurlijk, creatief en innovatief aan en ontwikkelt beleid om ondermijnende structuren en netwerken te bestrijden.

De gemeente Lelystad heeft samen met de politie en het Regionaal Expertise en Informatie Centrum (RIEC Midden-Nederland) een ondermijningsbeeld van Lelystad gemaakt, dat laat zien wat er in Lelystad gebeurt en wat de gemeente doet om ondermijning te voorkomen.