Hoe maak je een wethoudersprofiel?

Het benoemen van een wethouder gebeurt na de gemeenteraadsverkiezingen, volgens de volgende stappen:

Na de verkiezingen onderhandelen de coalitiepartijen over het aantal wethouders dat elke partij levert. Ze bepalen ook welke taken of portefeuilles de wethouders krijgen.
De coalitiepartijen dragen een kandidaat-wethouder voor aan de voorzitter van de gemeenteraad. Deze kandidaat hoeft geen lid van een politieke partij te zijn.
De leden van de gemeenteraad stemmen dan over de voordracht van de wethouder.
De gemeenteraad benoemt de kandidaat vervolgens tot wethouder. De benoeming is voor vier jaar, de zittingstermijn van de gemeenteraad.

Profielschets

Maar: de zoektocht naar goede wethouders-kandidaten begint al ruim voor de verkiezingen. En wel met het opstellen van een profielschets. Daarin maak je duidelijk wat voor jouw partij een goede wethouder is en wat je van diegene verwacht. Over welke competenties, kennis en vaardigheden en ervaringen moeten je kandidaten beschikken? Welke persoonskenmerken vinden jullie belangrijk? Welke uitgangspunten moeten de kandidaten onderschrijven? Al die elementen zet je op een rij in de profielschets. Zo heb je een goed handvat in je zoektocht naar geschikte kandidaat-wethouders.

Binnen of buiten de partij?

Zoals gezegd hoeft je wethouder geen lid te zijn van een politieke partij. Je kunt dus kiezen uit een wethouder van binnen of van buiten de partij.

Kies je voor een wethouder uit eigen kring, dan kun je bijvoorbeeld een van de raadsleden klaarstomen voor het wethouderschap. Deze kandidaat-wethouder komt op de kandidatenlijst te staan en wordt al voor de verkiezingen gepresenteerd aan de buitenwereld.
Steeds vaker kiezen (lokale) partijen voor een wethouder van buiten de partij. Deze hoeft dus zelfs geen lid te zijn van de partij. Hij of zij moet uiteraard wel je verkiezingsprogramma onderschrijven. Je kunt de wethouder van buiten al voor de verkiezingen werven, maar dat kan ook nog na de collegeonderhandelingen.
Bij de laatste verkiezingen koos een aantal gemeenteraden voor een raadsakkoord. In dit raadsakkoord staan belangrijke maatschappelijke thema’s waarover de raad het eens is om er de komende raadsperiode mee aan de slag te gaan. Voorbeelden van gemeenten die hiermee werken zijn Velsen, Voerendaal, Borne, Stedebroec en Enkhuizen. De gemeenteraad van Enkhuizen heeft op basis van het raadsakkoord een wethouder (met de portefeuille financiën, duurzaamheid, economie en toerisme) geworven. De gemeenteraad in Borne zocht in 2014 zelfs meerdere wethouders. In zo’n geval werven de politieke partijen dus niet meer zelf een wethouder.

Een wethoudersprofiel in vijf stappen

Het bestuur van de partij stelt, soms samen met de fractie, de profielschets op en werft de kandidaat-wethouders. Hoe je als bestuur zo’n wethoudersprofiel opstelt, beschrijven we hieronder in drie stappen. De laatste twee stappen gaan over de werving en selectie van de kandidaat-wethouders.

Stap 1. Onderzoek en analyse

Als jouw partij straks in het college zit, wat wil je dan na vier jaar voor elkaar hebben? Bedenk twee of drie zaken die je als partij wilt bereiken en waarmee je je onderscheidt van de andere partijen. Als je dit goed op een rij hebt, is het makkelijker om te weten wat voor wethouder je zoekt.

Daarnaast breng je de lokale politieke omgeving in kaart. De ene gemeente is groter dan de andere en ook de complexiteit van de bestuursopgaven en de politieke cultuur verschillen per gemeente. Dat maakt dat het profiel van een wethouder voor de ene gemeente anders is dan voor de andere. Hierbij spelen ook bestuursstijlen en de benodigde competenties (kennis, vaardigheden, ervaring) een belangrijke rol. In een politieke omgevingsanalyse neem je de lokale spelers en onderwerpen onder de loep: het college, de raad, de afdeling, de politiek hete hangijzers en de politieke cultuur. Dit onderzoek kun je als bestuur samen met de fractie uitvoeren.

Stap 2. Benoem taken en vaardigheden

Op basis van onderzoek naar je eigen partij en de omgeving weet je al enigszins wat voor wethouder je nodig hebt. Als lokale partij ben je wellicht op zoek naar een kandidaat die actief is in de lokale gemeenschap. Of juist naar een kandidaat die veel ervaring heeft met de thema’s waarop jij je als partij wilt profileren, zoals bijvoorbeeld burgerparticipatie of het open houden van het zwembad. En kies je dan voor een wethouder uit de eigen gemeente of juist van buiten?

Voor alle wethouders geldt, ongeacht politieke kleur, dat ze een aantal taken moeten uitoefenen. Bijvoorbeeld collegiaal besturen, informatie verstrekken, verantwoording afleggen, samenwerken met het ambtelijk apparaat en met de gemeenteraad, beleid ontwikkelen en uitvoeren of bestuurlijk samenwerken in de regio. Bij deze taken horen specifieke vaardigheden. Zoals sensitiviteit, leiderschap of samenwerken. Om de taken samenwerken met het ambtelijk apparaat, verantwoording afleggen en bestuurlijke samenwerking in de regio goed te kunnen uitvoeren, heb je bijvoorbeeld de competentie ‘sensitiviteit’ nodig: je moet verhoudingen tussen mensen aanvoelen, gevolgen kunnen inschatten en je goed in mensen kunnen inleven. De wethoudersvereniging geeft een bruikbaar overzicht van taken en competenties: https://www.wethoudersvereniging.nl/actueel/nieuws/profielschets-voor-kandidaat-wethouders

Naast deze competenties kun je ook zoeken naar kandidaten met bestuurlijke ervaring, opgedaan in een vergelijkbare functie in het openbaar bestuur, het maatschappelijk middenveld of bedrijfsleven.

Stap 3. Maak een profielschets

Vervolgens maak je als bestuur een profielschets (bij voorkeur één A4). De profielschets bestaat uit de volgende onderdelen:

Korte tekst over jouw partij/gemeente;
Korte algemene tekst over het type wethouder dat je zoekt;
Functieomschrijving (met de taken);
Hierbij kun je inhoudelijke competenties aangeven als duidelijk is voor welke portefeuille je een kandidaat zoekt (bijvoorbeeld kennis van volkshuisvesting of juist gemeentefinanciën), maar ook competenties als samenwerken, leiderschap, helder communiceren en flexibiliteit;
Eventueel iets over de persoonlijkheid/houding van de wethouder, zoals ‘benaderbaar’, ‘transparant’ en ‘denken in mogelijkheden in plaats van in problemen’;
Bestuurlijke/politieke ervaring;
Eventuele vereisten/verwachtingen zoals lid zijn van de partij, afdrachten aan de partij, screening op integriteit, actief meedoen in de verkiezingscampagne, deelnemen aan het aangeboden opleidingsprogramma of geen strijdige nevenfuncties hebben;
Praktische informatie over de sollicitatieprocedure;
Een logo van de partij.

Stap 4. Kandidaatstellingsprocedure

Laat bestuur en fractie de profielschets vaststellen en maak afspraken over hoe je de kandidaten gaat werven en selecteren. Met andere woorden: hoe ziet de kandidaatstellingsprocedure eruit? Het gaat hierbij om het zoeken, spreken en selecteren van de kandidaten voor de functie van wethouder. Je kunt ervoor kiezen om als bestuur en/of fractie zelf de kandidaten te selecteren. Je kunt ook een commissie instellen die advies uitbrengt aan het bestuur. Het bestuur maakt aan de leden bekend hoe de procedure rond de kandidaatstelling zal verlopen.

Stap 5. Werving en selectie

Het bestuur roept kandidaten voor het wethouderschap op om zich te melden. Het kan hiervoor een advertentie plaatsen in de eigen, maar ook in andere media. De keuze van het communicatiekanaal is afhankelijk van wat voor wethouder je zoekt: uit eigen kring of van buiten. Als je al iemand op het oog hebt uit je eigen partij of gemeente, kun je hem of haar persoonlijk benaderen. Je kunt ook iets breder werven door een advertentie in de plaatselijke krant te zetten. Wanneer je een wethouder van buiten de gemeente zoekt, kun je beter een advertentie zetten in een regionale/landelijke krant.

Vervolgens selecteert het bestuur en/of de fractie of de kandidaatstellingscommissie de kandidaten. Het moment van selectie verschilt per partij. De wethouders-kandidaat kan op de kandidatenlijst gezet worden, maar dat hoeft niet. Soms is voor de verkiezingen duidelijk wie de wethouders-kandidaten van partijen zijn, soms moet dit tijdens de collegeonderhandelingen nog bepaald worden. Dat kan gebeuren als je partij bijvoorbeeld onverwacht de grootste partij wordt. Vaak is dan bekend wat voor portefeuille de wethouder krijgt en kun je gericht zoeken.

Planning

De analyse van de eigen partij en de politieke/bestuurlijke omgeving kun je nu al maken.
Op basis hiervan maak je een profielschets. Deze moet in 2020 klaar zijn.
In 2021 start de procedure van de kandidaatstelling en het opleiden van je kandidaten. Laat je kandidaten daarvoor bijvoorbeeld een dagje meelopen met een wethouder.

Nuttige informatie

Wethouder is een vak! (wethoudersvereniging)
Rekrutering en selectie van burgemeesters en wethouders; een beknopte inventarisatie (Onderzoek in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2004)

Voor deze module hebben we advies gekregen van Gemeentebelanden Bergen, LADA Hollandse Kroon en Coach Politiek Lokaal, ook hebben we gebruik gemaakt van de informatie op de website van de Wethoudersvereniging.nl.