Verkiezingsprogramma schrijven

Ruim voor de gemeenteraadsverkiezingen start je de voorbereidingen voor het maken van een verkiezingsprogramma. In dat programma laat je zien wat de visie van je partij is op belangrijke onderwerpen in je gemeente en wat je plannen zijn voor de komende jaren.

In deze module laten we stap voor stap zien hoe je het maken van een verkiezingsprogramma kunt aanpakken. Daarnaast geven we voorbeelden van verschillende verkiezingsprogramma’s.

Doel verkiezingsprogramma

De meeste kiezers lezen geen verkiezingsprogramma’s. Toch moet je als partij wel zo’n programma maken als er verkiezingen in aantocht zijn, bijvoorbeeld om de volgende redenen:

• Je laat er binnen en buiten je partij mee zien waar je voor staat, welke standpunten je inneemt en wat je ambities zijn voor de komende collegeperiode.
• Je kunt het gebruiken in de verkiezingscampagne, voor je verkiezingsstrategie en voor je kandidaten: zij weten waar ze mee instemmen, kennen en onderschrijven de standpunten van je partij.
• Het kan dienen als leidraad tijdens de coalitieonderhandelingen en voor de fractie van je partij bij hun werk in de gemeenteraad.
• Steeds meer gemeenten laten in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen een stemhulp maken, die standpunten van alle partijen met elkaar vergelijkt. Het verkiezingsprogramma vormt daar input voor.

Het verkiezingsprogramma in zeven stappen

Hieronder beschrijven we in zeven stappen hoe je het maken van een verkiezingsprogramma kunt aanpakken.

Stap 1. Planning

Begin met het maken van een heldere planning. Reserveer daarin onder andere tijd voor een brainstormfase, voor het raadplegen van je leden en je fractie en van organisaties en inwoners in je gemeente. Houd er rekening mee dat je het verkiezingsprogramma in het najaar vaststelt, dan is het op tijd klaar om het voor de hierboven genoemde doelen te gebruiken. Je stelt het verkiezingsprogramma vast tijdens een ALV, die kun je alvast plannen.

Stap 2. Bestuur stelt programmacommissie in

Het bestuur is verantwoordelijk voor het maken van het verkiezingsprogramma. Dat betekent niet dat de bestuursleden het programma zelf moeten schrijven. Het is bij veel partijen gebruikelijk dat het bestuur daarvoor een programmacommissie instelt. Neem daar ruim de tijd voor: probeer dat ongeveer een jaar voor de verkiezingsdatum te doen. Bij het samenstellen van de commissie is het belangrijk om over de volgende zaken na te denken:

• Probeer, als je partij al in de gemeenteraad is vertegenwoordigd, de kennis van de huidige fractie zo goed mogelijk te benutten. Bijvoorbeeld door een of meer fractieleden te laten meelezen.
• Zorg ook voor goede afstemming van de commissie met het bestuur. Dat kan door een bestuurslid aan de commissie toe te voegen, of door regelmatig momenten voor afstemming te plannen.
• Vind je het belangrijk dat er mensen met een frisse blik naar je programma kijken? Dan zou je bijvoorbeeld een nieuw lid of iemand die wat verder afstaat van de partijorganisatie, kunnen vragen voor de programmacommissie.
• Het programma moet natuurlijk inhoudelijk sterk zijn, maar het is ook belangrijk dat het toegankelijk is geschreven. Zorg daarom bijvoorbeeld dat er mensen in de commissie zitten die goed kunnen schrijven of laat de tekst op het laatst redigeren door een tekstprofessional.

Stap 3. Opzet bepalen

Als het bestuur de programmacommissie heeft ingesteld, kan deze aan de slag. Begin met een aantal brainstormsessies in de commissie over vorm, inhoud en vormgeving van het programma.

• Vorm:

Schrijf je een verhaal of beperk je je tot een overzicht van standpunten? En hoeveel standpunten kies je dan? Sommige partijen beschrijven alleen hun tien belangrijkste standpunten. Andere geven hun standpunt over alles wat er speelt in de gemeente. Er zijn ook verkiezingsprogramma’s die bestaan uit een kort overzicht van standpunten, waarbij je kunt doorklikken naar een uitgebreide versie of een PDF. Het is verstandig om die keuze vooraf te maken. Als je kiest voor een wat ‘lijviger’ programma, zou je er ook een verkorte versie (bijvoorbeeld tien speerpunten) of samenvatting in ‘soundbites’ van kunnen maken. Die kun je dan makkelijk vertalen in folders, social media en op verkiezingsbijeenkomsten.

• Inhoud:

Als je in grote lijnen weet wat voor soort programma je wilt maken, bepaal je met de commissie de ‘rode draad’ van het programma. Denk hierbij aan:

1. Drijfveren van je partij: die staan meestal in de inleiding van het programma. Waarom bestaat jouw partij? Hoe wil je als partij werken? Bijvoorbeeld: ‘Wij vinden het belangrijk om de inwoners te betrekken bij wat we doen en we zullen hen regelmatig vragen om hun mening’. Of: ‘Wij zijn een benaderbare partij. Daarom staan we elke zaterdag op de markt en zijn onze fractievergaderingen openbaar.’
2. Thema’s en speerpunten: wat is de visie van jullie partij op de ontwikkeling van jullie gemeente in de komende raadsperiode? Wat moet bijvoorbeeld vooropstaan: duurzaamheid, werkgelegenheidsontwikkeling, betere bereikbaarheid? Geef je verkiezingsprogramma een heldere structuur, met bijvoorbeeld één hoofdthema (‘duurzame gemeente’) uitgewerkt in verschillende subthema’s (‘energiebesparing’, ‘gasloze nieuwbouwwijken’, ‘meer groen in de stad’, etc.). Beperk je daarbij tot zaken waar de gemeente verantwoordelijk voor is.
3. Meerdere kernen: bestaat jouw gemeente uit meerdere kernen, dan kun je overwegen om per kern aan te geven wat je daar de komende vier jaar wilt bereiken.
4. Terugblik: er zijn ook partijen zoals STIP Delft die in hun programma aangeven wat de fractie en de wethouder de afgelopen vier jaar hebben bereikt.

• Vormgeving:

Naast tekst is ook beeld belangrijk: foto’s, grafieken, tekeningen, infographics, icoontjes etc. Beeldmateriaal maakt je teksten aantrekkelijker, en zorgt ervoor dat de lezer je boodschap beter onthoudt. Kies dan wel foto’s die je tekst ondersteunen en die het liefst uit je eigen gemeente komen.

De volgende verkiezingsprogramma’s laten goed de verschillen in inhoud, vorm en vormgeving zien:

Stadspartij Den Helder

Jong Uden

Student en Stad in Groningen

Gemeentebelangen Ede

Stap 4. Input verzamelen

Om goed te weten wat er speelt en waarover je leden of belangenorganisaties zich zorgen maken, kun je je leden en/of belangenorganisaties in je gemeente uitnodigen om input te leveren voor je verkiezingsprogramma. Bijvoorbeeld tijdens een bijeenkomst, of door hen uit te nodigen schriftelijk of per e-mail te reageren. Doe hierbij wel aan ‘verwachtingenmanagement’: niet alles wat leden of belangengroepen aandragen komt automatisch in je verkiezingsprogramma, maar je kunt het wel als basis gebruiken of meenemen in het formuleren van je standpunten.

Daarnaast verzamel je input van de huidige raadsleden en eventueel ook de wethouder. Het verkiezingsprogramma borduurt voort op standpunten van je partij. Raadsleden hebben ook een goed beeld van welke onderwerpen in de komende vier jaar spelen.

Buitengewoon Leefbaar Steenwijkerland organiseert gedurende de vier jaar tussen de verkiezingen bijeenkomsten en wandelingen in de ruim 30 kernen. Zo hoort de partij wat er speelt in de gemeente. Dat gebruiken zij in het verkiezingsprogramma en in het politieke werk.

GBSV Chaam nodigt via hun website en Facebook inwoners uit om mee te denken over bepaalde thema’s. Ook iedereen waarmee de fractievoorzitter de afgelopen jaren contact heeft gehad, krijgt een uitnodiging, evenals de deelnemers aan de cursus Politiek Actief van ProDemos (nadat zij daarvoor toestemming hadden gegeven).

Nieuw Enter Wierden organiseert open avonden voor de leden. Daarnaast moeten de fractieleden ieder drie mensen interviewen over de toekomst van Wierden. Ook benadert de partij belangenorganisaties (hierbij gebruikmakend van de gemeentegids). Zodra de tekst van het verkiezingsprogramma klaar is, legt de partij die voor aan een aantal onafhankelijke experts zoals ondernemers, mensen uit de zorg en agrariërs.

Stap 5. Schrijven en schrappen

Als je een opzet en een algemene visie hebt gemaakt en input hebt verzameld, komt daar over het algemeen een beeld uit naar voren van wat er concreet in je verkiezingsprogramma moet komen te staan. In deze stap schrijf je op wat de standpunten van je partij zijn, waar je je de komende vier jaar voor gaat inzetten en wat je concreet wilt bereiken. Hoe pak je het echte schrijfwerk aan?

• Begin met ordenen van alle informatie aan de hand van de opzet die je in stap 3 hebt gemaakt.
• Als je het over die ordening eens bent, bepaal je je standpunten en beloften. Maak die zo concreet mogelijk: waar ga je over/wat ga je veranderen?
• Probeer elk hoofdstuk te laten eindigen met een duidelijke opvatting, doelstelling of slogan. Dat maakt het programma makkelijk bruikbaar in de verkiezingscampagne.
• Gebruik begrijpelijke taal: je wilt je kiezers laten weten waar je voor staat. Als je schrijft op B1-niveau, kan de overgrote meerderheid van de lezers je tekst begrijpen.

Stap 6. Concepttekst voorleggen aan fractie, bestuur en leden

De programmacommissie heeft het verkiezingsprogramma in conceptvorm klaar. Dan is het tijd om het aan het bestuur voor te leggen en er met hen over in gesprek te gaan. Je kunt deze versie ook aan zittende en kandidaat-raadsleden voorleggen. Zij kunnen checken hoe het conceptprogramma zich verhoudt tot actuele fractiestandpunten en zij moeten zich ook in de tekst kunnen vinden. Zij gaan het programma immers uitdragen in de campagne en later in de raad.

Eventuele opmerkingen van bestuur en (kandidaat-)fractieleden verwerk je in een volgende versie van het programma. Die versie gaat dan naar de leden. Want het is de verantwoordelijkheid van het bestuur om het programma te (laten) maken, maar het zijn de leden die het programma goedkeuren en vaststellen.

Bij het uitnodigen van de leden zijn de volgende zaken van belang:

• Om de leden in de gelegenheid te stellen het programma goed te lezen, stuurt het bestuur het conceptprogramma voorafgaand aan de ledenvergadering aan de leden toe.
• De meeste partijen hebben in hun huishoudelijk reglement bepaald hoe de leden zich over het programma kunnen uitspreken. Kunnen zij bijvoorbeeld voorafgaand aan de ledenvergadering amendementen indienen? Zo ja, hoe moeten zij dat doen en wat gebeurt er met hun wijzigingsvoorstellen? Zorg dat dat allemaal duidelijk is voor je leden.
• Meestal staat het programma op de agenda van de ledenvergadering waarin ook de kandidatenlijst wordt vastgesteld. Het programma staat dan eerst op de agenda, daarna de kandidatenlijst. Bij de vaststelling van de kandidatenlijst vraag je kandidaten of zij instemmen met het programma.
• Nadat het programma op de ledenvergadering (met inachtneming van het overnemen van eventuele amendementen) is vastgesteld, kan het definitief gemaakt worden.

Stap 7. Maak het programma openbaar

Dan is het verkiezingsprogramma klaar en kan het worden gepubliceerd. Bij het openbaar maken staat de inhoud van het verkiezingsprogramma natuurlijk voorop. Maar om het zo goed mogelijk te kunnen uitdragen, is ook de vorm van belang.

• Laat de definitieve tekst nog één keer checken door bijvoorbeeld een tekstueel sterk lid van je partij, zodat je zeker weet dat de tekst foutloos, goed leesbaar en toegankelijk is.
• Zorg voor een strakke vormgeving, waarin je belangrijkste standpunten goed naar voren komen en gemakkelijk gecommuniceerd kunnen worden.
• Maak een verkorte versie die eenvoudig gedownload kan worden op je website.
• Maak korte ‘soundbites’ die gebruikt kunnen worden op social media, in mailings, folders, radiospotjes, op markten etc. Sommige partijen maken een filmpje van hun verkiezingsprogramma.
• Maak een persbericht over je verkiezingsprogramma en stuur dat uit als start van je verkiezingscampagne.