Oprichten
Een politieke partij heb je niet zomaar opgericht. Je moet daar verschillende zaken voor regelen. Die staan beschreven in artikel G 3 van de Kieswet. Zo kunnen bijvoorbeeld alleen partijen die een vereniging zijn met ‘volledige rechtsbevoegdheid’, meedoen aan verkiezingen. Je moet ook partijstatuten opstellen en de oprichting van de partij vastleggen in een notariële akte. Wat betekent dat precies en wat komt er nog meer bij kijken? Dat staat in dit hoofdstuk. Het beschrijft zoveel mogelijk in chronologische volgorde alle stappen die je moet doorlopen. Waar mogelijk staat er een indicatie van de kosten bij.
Veelgestelde vragen
- Wat is het verschil tussen statuten en huishoudelijk reglement?
In de statuten staan de basisregels van een vereniging. Statuten gelden voor tenminste vijf jaar. Als je statuten wilt veranderen, moet je naar de notaris.
Het huishoudelijk reglement beschrijft de dagelijkse gang van zaken. Het bevat aanvullingen en uitwerkingen van de statuten: regels, richtlijnen en afspraken, maar bijvoorbeeld ook de taken en bevoegdheden van bestuursleden. Je kunt het huishoudelijk reglement wijzigen tijdens een bestuursvergadering of jaarvergadering. Je hoeft daarvoor dus niet naar de notaris.
- Hoeveel leden heb ik minimaal nodig om te starten?
Wettelijk gezien is een politieke partij een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid. Om die op te richten heb je volgens de wet ten minste twee personen nodig.
- Kan ik mensen weigeren om lid te worden?
Nee, dat kan niet zomaar. Als je mensen wilt kunnen weigeren, dan moet je in de statuten vermelden wie er lid kan worden en onder welke omstandigheden. Verder moet je vermelden dat het bestuur beslist over het toelaten van leden. Zo maak je duidelijk wat de ‘doelgroep’ van jullie partij is en wie er over de toelating gaat. Mensen die niet tot deze doelgroep behoren, zullen zich vermoedelijk niet zo snel aanmelden als lid. Als zij dat toch doen, kun je hen weigeren op basis van wat er in de statuten staat.
- Ben ik verplicht contributie te heffen voor het lidmaatschap?
Een vereniging is niet wettelijk verplicht om contributie te heffen. Toch is het wel gebruikelijk dat een vereniging – wat een politieke partij in de kern is – de leden vraagt om contributie te betalen. Contributie vormt een belangrijke inkomstenbron, waarmee de vereniging draaiend gehouden kan worden.
- Wat zijn ondersteuningsverklaringen en wanneer heb je die als politieke partij nodig?
Een ondersteuningsverklaring is een schriftelijke verklaring van een kiesgerechtigde, die daarmee deelname van een partij aan de verkiezing ondersteunt. Je hebt ondersteuningsverklaringen nodig als je voor het eerst met je partij aan een verkiezing deelneemt, als je bij vorige verkiezingen geen zetels hebt behaald, of als je aan de verkiezing deelneemt met een blanco lijst (zonder aanduiding).
De kiesgerechtigde moet voor de verklaring op het gemeentehuis een formulier invullen. Dat kan vanaf 14 dagen voor de kandidaatstelling tot op de dag van de kandidaatstelling zelf. Hoeveel ondersteuningsverklaringen je nodig heb, hangt af van hoe groot de gemeenteraad in je gemeente is. Bij een gemeenteraad met ten minste 39 zetels heb je er bijvoorbeeld 30 nodig, bij een gemeenteraad met minder dan 19 zetels heb je 10 ondersteuningsverklaringen nodig. Hier lees je meer over de ondersteuningsverklaring en over de stukken die je verder nodig hebt bij het registreren van een kandidatenlijst.
Medeoprichters vinden
Wettelijk gezien is een politieke partij een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid. Om die op te richten heb je volgens de wet ten minste twee personen nodig.
Naam partij vaststellen
Het bedenken van de partijnaam is een belangrijk moment. Je kunt niet zomaar een willekeurige naam kiezen. Partijnamen moeten aan een aantal eisen voldoen. Welke zijn dat?
Oprichtingsvergadering organiseren
Een oprichtingsvergadering is bedoeld om een vereniging officieel op te richten. Tijdens de vergadering bespreek je onder andere de plannen en de begroting van de initiatiefnemers.
Bestuursleden aanstellen
Tijdens de oprichtingsvergadering kies je het eerste bestuur van de nieuwe partij. Een oneven aantal bestuurders is aan te raden, omdat er dan altijd een meerderheid is wanneer er over een besluit gestemd moet worden.
Statuten opstellen
De statuten beschrijven de interne regels van de partij. Je bepaalt als partij grotendeels zelf wat daarin komt te staan. Statuten verschillen dan ook per vereniging en dus ook per politieke partij.
Naar de notaris
De notaris legt de statuten vast in een notariële akte en zorgt er daarmee voor dat de partij een officiële rechtspersoon is en dat de oprichters of bestuurders niet hoofdelijk aansprakelijk zijn.
Inschrijven Kamer van Koophandel
Een vereniging met ‘volledige rechtsbevoegdheid’, en dus een politieke partij, moet zich inschrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dit kun je in drie stappen doen.
Bankrekening openen
Een zakelijke bankrekening is onmisbaar voor een goede financiële organisatie van je partij. Een voordeel van zo’n bankrekening is dat alle geldstromen transparant zijn. Bij het openen van een bankrekening komen echter wel wat dingen kijken.
Registreren bij een centraal stembureau
Je kunt alleen daadwerkelijk meedoen aan de verkiezingen als je partij geregistreerd staat bij een centraal stembureau. De naam die je registreert komt bovenaan de kandidatenlijst te staan op het stembiljet.
Registreren kandidatenlijst
Naast het tijdig registeren van de partijnaam moeten politieke partijen ook op tijd een kandidatenlijst inleveren bij het centraal stembureau van de gemeente, provincie of het waterschap waarin zij willen deelnemen aan verkiezingen.
Partij opheffen
Je kunt een lokale politieke partij oprichten, maar een eenmaal opgerichte partij kun je ook opheffen. In sommige situaties kan dat nodig of onvermijdelijk zijn.
Afsplitsing van de fractie
Wettelijk is vastgelegd dat volksvertegenwoordigers op persoonlijke titel worden gekozen. Een gekozen lid van de gemeenteraad kan zich dan ook afsplitsen van de partij waarvoor hij of zij op de lijst heeft gestaan bij de gemeenteraadsverkiezingen, zonder zijn of haar zetel te verliezen.